ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI
A- SU HALDEN HALE GİRER (ÖZET)* Su 3 halde bulunur: Katı, sıvı ve gaz.
* Gaz halindeki bir maddenin sıvı hale geçmesine YOĞUŞMA denir.
* Kar kışın yağar. Yağmur ise daha çok ilkbahar mevsiminde yağar.
* Yeryüzündeki sular buharlaşarak bulutları oluşturur. Bulutlar zamanla bu ağırlıklarını taşıyamaz hale gelirler ve yeryüzüne; yağmur, kar, dolu olarak düşerler.
*Güneş suları buharlaştırdığı için hava olaylarında doğrudan bir etkisi vardır.
* HAVA OLAYLARI sıcak ve soğuk havanın karşılaşması neticesinde meydana gelir. Buz dolabından çıkarılan su şişesinin buharlı halinin sıvı hale gelmesi örnek olarak söyleyebiliriz.
* Kar oluşumu: bulutların çok soğuk hava katmanıyla karşılaştığında bulutu oluşturan küçük tanecikler su damlacıkları haline gelmeden küçük buz kristallerine dönüşmesiyle oluşur.
* Dolu oluşumu: Bulutların bazen çok soğuk hava katmanına rastlamasıyla su damlacıklarının bir kısmı donar. Rüzgarın etkisiyle yukarı aşağı savrularak büyür. Gittikçe ağırlaşarak yeryüzüne düşer.
* Sis oluşumu: Bol su buharı taşıyan nemli hava yeryüzüne yakın yerlerde küçük su damlacık şeklinde asılı kalmasıyla oluşur.
* Çiğ oluşumu: Havanın açık ve durgun olduğu gecelerde, havadaki su buharının soğuk cisimler üzerinde su damlacıkları biçimde yoğuşmasıdır. İlkbahar ve yaz aylarında görülür.
* Kırağı oluşumu: Çok soğuk zeminler üzerindeki yoğuşmanın buz kristalleri şeklinde olmasıdır. Kırağının oluşabilmesi için havanın açık ve durgun olması gerekir.
*Yağışlarla yeryüzüne düşen yağmur buharlaşarak ayrılan suyu dengelemektedir.
* Buharlaşma en fazla yaz mevsiminde olur.
* Kışın yağan kar sularının
seviyesi en fazla bahar mevsiminde artar.*SU DÖNGÜSÜ suyun bir halden başka bir hale geçerek yeryüzü ile hava küre arasında dolanımına denir.
* Su döngüsünün olması için mutlaka buharlaşma olması gerekir.
* Enerji kaynakları: Güneş, rüzgar, petrol, kömür, akarsular, doğalgaz v.b.
* Rüzgar: Sıcak hava ile sıcak havanın yer değişmesi sonucu oluşur.
* Güneş ısı ve ışık kaynağıdır.
*Güneş çevresine ışınlarıyla enerji yayar.
*Siyah renkli elbiseler güneş ışığını toplar.
* Açık renkli elbiseler güneş ışığını yansıtır.
*Güneş ışınları 8 dakikada (150 milyon km) dünyamıza ulaşır.
* Güneş ışınları, kış mevsiminde Kuzey Yarım Küre’ ye dik gelmez. Bu nedenle deniz, göl ve ırmak suları kış aylarında soğuk olur.
* Güneş enerjisi kullanılarak elektrik enerjisi de elde edilir.
* Güneş pilleri güneşten gelen enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürür.
* Güneş pilleri elektronik saatler fotoğraf ve hesap makinesi ve uzay araçlarında kullanılır.
B- ISI VE SICAKLIK(ÖZET)
* Hava sıcaklığı doğru bir ifadedir. Hava ısısı ise yanlış bir ifadedir.
* TERMOMETRE ile sıcaklığı ölçeriz ısıyı değil.
* Isı: Bir enerji çeşididir. Kalorimetre kabı ile ölçülür.
* Isı birimi kalori ve joule’ dür.
* Isı alan her maddenin sıcaklığı yükselmez, ısı alarak hal değiştiren maddelerin sıcaklıkları aynı kalır.
* Sıcaklık: Sıcaklık, enerji değildir. Termometre ile ölçülür. Sıcaklık birimi 0C (santigrat derece) Sıcaklığı yükselen her madde ısı alıyor demektir.
* Sıcaklıkları farklı olan maddeler birbirine temas ettiğinde ısı alışverişi olur.
v Daha uzun süre ısıtılan maddeler kısa süre ısıtıldıklarına göre daha çok ısı alır. Daha çok ısıtılan maddelerin sıcaklıkları daha fazla yükselir.
* Maddelerdeki sıcaklık artışı aldıkları ısı miktarına bağlıdır.
* Aynı tür ve miktardaki maddeye az ısı verdiğimizde az, çok ısı verdiğimizde ise çok ısınır.
* Miktarı az olan sıvı ve miktarı çok olan sıvıya eşit şekilde ısı verilince miktarı az olan daha fazla sıcaklık alır.
*Isı bir madde değildir.
* Isı bir maddeden diğerine aktarılır ve maddenin enerjisini değiştirir.
* Barajlarda depolanan su, hidroelektrik santrallerinde elektrik enerjisi elde etmek için kullanılır.
* Elektrik enerjisinin kaynağı, güneş enerjisidir.
* Kömür petrol ve doğalgazın kökeni de güneştir.
* Fosil Yakıtlar: Milyonlarca yıl önce yaşamış olan bitki ve hayvan kalıntıları ile oluşur. Genellikle toprak altında bulunan bu yakıtlar, Güneş enerjisinin etkisi ile meydana gelir. Kömür, petrol, doğal gazlar fosil yakıtlarındandır.
* Odun bilinen en eski yakıttır.
* Yakıtlar hareket enerjisine dönüşür.
* KATI YAKITLAR: Odun, kömür.
* SIVI YAKITLAR: Benzin, Mazot, Fueloil, İspirto, Gaz yağı.
*GAZ YAKITLAR: Hava gazı, LPG, Doğalgaz, Biyogaz.
* Biyogaz: Hayvan ve bitki artıklarının havasız bir yerde karıştırılması ve bekletilmesi sonucu oluşan yanıcı gaza biyogaz denir. Biyogaz, ısıtmada kullanıldığı gibi elektrik enerjisine dönüştürülerek aydınlatmada da kullanılır.
C- ISI MADDELERİ ETKİLER(ÖZET)
*Isınma: Bir madde kendi sıcaklığından daha yüksek sıcaklığı olan başka bir maddeyle temas ettiğinde, o maddeden ısı almasına denir. Örn: Soğuk meyve suyunu ılıtmak için sıcak su ekleyip ılıtmak.
*Maddenin bulunduğu halden diğer hale geçmesine hal değişimi denir.
* Katı haldeki bir maddenin ısı alarak, sıvı hale geçmeden gaz haline geçmesine süblimleşme denir. Örn.: Naftalinin ısıtıldığında direk gaz hale geçmesi.
* Soğuma: Bir madde kendi sıcaklığından daha düşük sıcaklığı olan başka bir maddeyle temas ettiğinde o maddeye ısı verir.Buna soğuma denir Örn: Sıcak çaya soğuk su ekleyip,çayı ılıtmak.
* Genleşme: Sıcaklığın etkisiyle maddelerin boyutlarındaki değişime denir. Isıtılan demir halka, daha önce geçtiği delikten geçmez.
* Isıtılan katı sıvı gaz maddeler genleşir.
*Genleşen havanın hacmi de artar.
* Büzüşme: Maddenin soğutulması sonucu hacminin küçülmesine büzüşme denir.
* Genleşmenin zıttı büzüşmedir. Aynı maddelerin sıcaklıkları azaldığında büzüşme olur.
* Termostatlar, yangın alarm sistemleri ve termometreler maddelerin genleşme özelliğinden faydalanarak yapılmıştır.
* Termostat: Evimizde kullandığımız çamaşır ve bulaşık makineleri, buzdolabı, fırın gibi aletlerde sıcaklık ayarını termostat yapar.
* Buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşebilir. Örneğin hava serin olsa bile giysilerimiz kurur.
* Sıcaklık ne kadar fazla ise buharlaşmada o hızda olur.
* Yoğuşma: Gaz maddenin ısı vererek sıvı hale geçmesine denir.
* Gazlar yoğuşup sıvı hale geçerken dışarıya ısı verir.
* Sıcaklığın düşmesi yoğuşmayı hızlandırır.
* Buharlaşma: Sıvıların ısı alarak gaz haline geçmesidir.
* Kaynama: Sıvının her yerinden kabarcıklar halinde hızlı buharlaşma olayına denir.
* Buharlaşma için kaynama olması gerekmez. Çünkü su her sıcaklıkta buharlaşır.
* Kaynama sırasında sıcaklık değişmez.
* Erime : Maddenin sıvı alış verişiyle katı halden sıvı hale geçmesine denir.
* Donma: Sıvı haldeki bir maddenin ısı alışverişi sonucu katı hale geçmesine denir.
* Isı alan madde erimeye, ısı veren madde de donmaya başlar.
D- MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ
*Ayırt edici özellik: Her maddenin kendine özgün özelliklerinden yararlanarak o maddeleri tanıma ve ayırt etmeye denir.
*Saf Madde: Kendini oluşturan parçacıklardan başka parçacık içermez. Örn.: Saf su, alkol, demir, aseton, kükürt, tuz…..
* Karışım: İki yada daha fazla saf maddelerin birleşimi ile oluşur. Örn.:Kolalı içecekler, şekerli kahve, şekerli su, su-zeytinyağı, kükürt-demir tozu….
* Kütle(kapladığı alan), hacim(ağırlık) maddenin ölçülebilir ayırt edici özelliğidir.
*Tatma koklama renk sertlik vb özelliklerde maddenin ayırt edici özelliğidir.
*Kaynama, donma, erime noktaları ve yoğunluk maddelerin ayırt edici özelliğidir.
* Maddelerin katı hali hangi sıcaklıkta eriyorsa sıvı hali de aynı sıcaklıkta donar.
Örneğin: su 0 0C’ de donarken aynı sıcaklıkta buz erimeye başlar.
* Katı maddelerin erime ve donma sıcaklıklarının bilinmesi onların kullanımını kolaylaştırır.
*Kışın sular donar. Fakat arabaların deposundaki benzin donmaz. Bunun sebebi; benzin, sudan daha düşük sıcaklıkta donar.
* Katı maddeler, dışarıdan ısı alır, erir ve sıvı hale geçer. Sıvılar, dışarıdan ısı alır,kaynar ve gaz haline geçer.
* Gaz maddeler, dışarıya ısı verir, yoğuşur ve sıvı hale geçer. Sıvılar, dışarı ısı vererek donar,katı hale geçer.
* Termometre çeşitleri: Sıvılı termometre, metal termometre.
*Sıvılı Termometre: İnce cam boru içine cıva veya alkol konularak yapılan termometrelerdir. Örn.:Duvar ter., laboratuar ter., ve hasta ter.
* Metal Termometre: Sıvılı termometrelerle ölçülemeyen sıcaklıkları ölçmek için kullanılır.Yüksek sıcaklıklar içindir. Fabrikalarda ve fırınlarda kullanır.
*Suda yüzen maddelerin kütleleri artırılsa bile batmaz. Suda batan maddelerin kütleleri azaltılsa bile yüzmez.
* Yüzme ve batma tek başına kütleye bağlı değildir.
* Cisimlerin suda yüzmesi yoğunlukla ilgilidir.
*Yoğun madde: Hacmine göre kütlesi büyük olan maddelere denir.
* Eşit hacimli katılarda kütlesi büyük olan katı, diğerine göre daha yoğundur.
* Yoğunluk: Bir maddenin birim hacminin kütlesine denir. Bir maddenin 1mLlik hacminin kütlesi, o maddenin yoğunluğunu verir.
* Maddelerin suda yüzme ve batmaları, kütle ve hacim değerlerinin her ikisiyle birden ilişkilidir.
*Yoğunluğu su yoğunluğundan büyük olan maddeler su içinde batar. Yoğunluğu suyun yoğunluğundan küçük olan maddeler suda yüzer.Yoğunluk: Kütle(g) / Hacim(mL)
* Hava sıcaklığı doğru bir ifadedir. Hava ısısı ise yanlış bir ifadedir.
* TERMOMETRE ile sıcaklığı ölçeriz ısıyı değil.
* Isı: Bir enerji çeşididir. Kalorimetre kabı ile ölçülür.
* Isı birimi kalori ve joule’ dür.
* Isı alan her maddenin sıcaklığı yükselmez, ısı alarak hal değiştiren maddelerin sıcaklıkları aynı kalır.
* Sıcaklık: Sıcaklık, enerji değildir. Termometre ile ölçülür. Sıcaklık birimi 0C (santigrat derece) Sıcaklığı yükselen her madde ısı alıyor demektir.
* Sıcaklıkları farklı olan maddeler birbirine temas ettiğinde ısı alışverişi olur.
v Daha uzun süre ısıtılan maddeler kısa süre ısıtıldıklarına göre daha çok ısı alır. Daha çok ısıtılan maddelerin sıcaklıkları daha fazla yükselir.
* Maddelerdeki sıcaklık artışı aldıkları ısı miktarına bağlıdır.
* Aynı tür ve miktardaki maddeye az ısı verdiğimizde az, çok ısı verdiğimizde ise çok ısınır.
* Miktarı az olan sıvı ve miktarı çok olan sıvıya eşit şekilde ısı verilince miktarı az olan daha fazla sıcaklık alır.
*Isı bir madde değildir.
* Isı bir maddeden diğerine aktarılır ve maddenin enerjisini değiştirir.
* Barajlarda depolanan su, hidroelektrik santrallerinde elektrik enerjisi elde etmek için kullanılır.
* Elektrik enerjisinin kaynağı, güneş enerjisidir.
* Kömür petrol ve doğalgazın kökeni de güneştir.
* Fosil Yakıtlar: Milyonlarca yıl önce yaşamış olan bitki ve hayvan kalıntıları ile oluşur. Genellikle toprak altında bulunan bu yakıtlar, Güneş enerjisinin etkisi ile meydana gelir. Kömür, petrol, doğal gazlar fosil yakıtlarındandır.
* Odun bilinen en eski yakıttır.
* Yakıtlar hareket enerjisine dönüşür.
* KATI YAKITLAR: Odun, kömür.
* SIVI YAKITLAR: Benzin, Mazot, Fueloil, İspirto, Gaz yağı.
*GAZ YAKITLAR: Hava gazı, LPG, Doğalgaz, Biyogaz.
* Biyogaz: Hayvan ve bitki artıklarının havasız bir yerde karıştırılması ve bekletilmesi sonucu oluşan yanıcı gaza biyogaz denir. Biyogaz, ısıtmada kullanıldığı gibi elektrik enerjisine dönüştürülerek aydınlatmada da kullanılır.
C- ISI MADDELERİ ETKİLER(ÖZET)
*Isınma: Bir madde kendi sıcaklığından daha yüksek sıcaklığı olan başka bir maddeyle temas ettiğinde, o maddeden ısı almasına denir. Örn: Soğuk meyve suyunu ılıtmak için sıcak su ekleyip ılıtmak.
*Maddenin bulunduğu halden diğer hale geçmesine hal değişimi denir.
* Katı haldeki bir maddenin ısı alarak, sıvı hale geçmeden gaz haline geçmesine süblimleşme denir. Örn.: Naftalinin ısıtıldığında direk gaz hale geçmesi.
* Soğuma: Bir madde kendi sıcaklığından daha düşük sıcaklığı olan başka bir maddeyle temas ettiğinde o maddeye ısı verir.Buna soğuma denir Örn: Sıcak çaya soğuk su ekleyip,çayı ılıtmak.
* Genleşme: Sıcaklığın etkisiyle maddelerin boyutlarındaki değişime denir. Isıtılan demir halka, daha önce geçtiği delikten geçmez.
* Isıtılan katı sıvı gaz maddeler genleşir.
*Genleşen havanın hacmi de artar.
* Büzüşme: Maddenin soğutulması sonucu hacminin küçülmesine büzüşme denir.
* Genleşmenin zıttı büzüşmedir. Aynı maddelerin sıcaklıkları azaldığında büzüşme olur.
* Termostatlar, yangın alarm sistemleri ve termometreler maddelerin genleşme özelliğinden faydalanarak yapılmıştır.
* Termostat: Evimizde kullandığımız çamaşır ve bulaşık makineleri, buzdolabı, fırın gibi aletlerde sıcaklık ayarını termostat yapar.
* Buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşebilir. Örneğin hava serin olsa bile giysilerimiz kurur.
* Sıcaklık ne kadar fazla ise buharlaşmada o hızda olur.
* Yoğuşma: Gaz maddenin ısı vererek sıvı hale geçmesine denir.
* Gazlar yoğuşup sıvı hale geçerken dışarıya ısı verir.
* Sıcaklığın düşmesi yoğuşmayı hızlandırır.
* Buharlaşma: Sıvıların ısı alarak gaz haline geçmesidir.
* Kaynama: Sıvının her yerinden kabarcıklar halinde hızlı buharlaşma olayına denir.
* Buharlaşma için kaynama olması gerekmez. Çünkü su her sıcaklıkta buharlaşır.
* Kaynama sırasında sıcaklık değişmez.
* Erime : Maddenin sıvı alış verişiyle katı halden sıvı hale geçmesine denir.
* Donma: Sıvı haldeki bir maddenin ısı alışverişi sonucu katı hale geçmesine denir.
* Isı alan madde erimeye, ısı veren madde de donmaya başlar.
D- MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ
*Ayırt edici özellik: Her maddenin kendine özgün özelliklerinden yararlanarak o maddeleri tanıma ve ayırt etmeye denir.
*Saf Madde: Kendini oluşturan parçacıklardan başka parçacık içermez. Örn.: Saf su, alkol, demir, aseton, kükürt, tuz…..
* Karışım: İki yada daha fazla saf maddelerin birleşimi ile oluşur. Örn.:Kolalı içecekler, şekerli kahve, şekerli su, su-zeytinyağı, kükürt-demir tozu….
* Kütle(kapladığı alan), hacim(ağırlık) maddenin ölçülebilir ayırt edici özelliğidir.
*Tatma koklama renk sertlik vb özelliklerde maddenin ayırt edici özelliğidir.
*Kaynama, donma, erime noktaları ve yoğunluk maddelerin ayırt edici özelliğidir.
* Maddelerin katı hali hangi sıcaklıkta eriyorsa sıvı hali de aynı sıcaklıkta donar.
Örneğin: su 0 0C’ de donarken aynı sıcaklıkta buz erimeye başlar.
* Katı maddelerin erime ve donma sıcaklıklarının bilinmesi onların kullanımını kolaylaştırır.
*Kışın sular donar. Fakat arabaların deposundaki benzin donmaz. Bunun sebebi; benzin, sudan daha düşük sıcaklıkta donar.
* Katı maddeler, dışarıdan ısı alır, erir ve sıvı hale geçer. Sıvılar, dışarıdan ısı alır,kaynar ve gaz haline geçer.
* Gaz maddeler, dışarıya ısı verir, yoğuşur ve sıvı hale geçer. Sıvılar, dışarı ısı vererek donar,katı hale geçer.
* Termometre çeşitleri: Sıvılı termometre, metal termometre.
*Sıvılı Termometre: İnce cam boru içine cıva veya alkol konularak yapılan termometrelerdir. Örn.:Duvar ter., laboratuar ter., ve hasta ter.
* Metal Termometre: Sıvılı termometrelerle ölçülemeyen sıcaklıkları ölçmek için kullanılır.Yüksek sıcaklıklar içindir. Fabrikalarda ve fırınlarda kullanır.
*Suda yüzen maddelerin kütleleri artırılsa bile batmaz. Suda batan maddelerin kütleleri azaltılsa bile yüzmez.
* Yüzme ve batma tek başına kütleye bağlı değildir.
* Cisimlerin suda yüzmesi yoğunlukla ilgilidir.
*Yoğun madde: Hacmine göre kütlesi büyük olan maddelere denir.
* Eşit hacimli katılarda kütlesi büyük olan katı, diğerine göre daha yoğundur.
* Yoğunluk: Bir maddenin birim hacminin kütlesine denir. Bir maddenin 1mLlik hacminin kütlesi, o maddenin yoğunluğunu verir.
* Maddelerin suda yüzme ve batmaları, kütle ve hacim değerlerinin her ikisiyle birden ilişkilidir.
*Yoğunluğu su yoğunluğundan büyük olan maddeler su içinde batar. Yoğunluğu suyun yoğunluğundan küçük olan maddeler suda yüzer.Yoğunluk: Kütle(g) / Hacim(mL)
5 A sınıfı eğlenerek öğreniyor, nazar değmesin bu güzel sınıfa.
YanıtlaSil